เอตฺถ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญา นิรุชฺฌติ, เต จ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺตี’ติฯ อทฺธา, ภิกฺขเว, อสโฐ อมายาวี ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺเทยฺย อนุโมเทยฺย; ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา นมสฺสมาโน ปญฺชลิโก ปยิรุปาเสยฺยฯ อิมา โข, ภิกฺขเว, นว อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺติโย’’ติฯ ทุติยํฯ

3. นิพฺพานสุขสุตฺตํ

[34] เอกํ สมยํ อายสฺมา สาริปุตฺโต ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ ตตฺร โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘สุขมิทํ, อาวุโส, นิพฺพานํฯ สุขมิทํ , อาวุโส, นิพฺพาน’’นฺติฯ เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อุทายี อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กิํ ปเนตฺถ, อาวุโส สาริปุตฺต, สุขํ ยเทตฺถ นตฺถิ เวทยิต’’นฺติ? ‘‘เอตเทว ขฺเวตฺถ, อาวุโส, สุขํ ยเทตฺถ นตฺถิ เวทยิตํฯ ปญฺจิเม, อาวุโส, กามคุณาฯ กตเม ปญฺจ? จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา, โสตวิญฺเญยฺยา สทฺทา…เป.… ฆานวิญฺเญยฺยา คนฺธา… ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา รสา… กายวิญฺเญยฺยา โผฏฺฐพฺพา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา – อิเม โข, อาวุโส, ปญฺจ กามคุณาฯ ยํ โข, อาวุโส, อิเม ปญฺจ กามคุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อิทํ วุจฺจตาวุโส, กามสุขํฯ

‘‘อิธาวุโส, ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ ตสฺส เจ, อาวุโส, ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต กามสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ, สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ เสยฺยถาปิ, อาวุโส, สุขิโน ทุกฺขํ อุปฺปชฺเชยฺย ยาวเทว อาพาธาย; เอวเมวสฺส เต กามสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติฯ สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ โย โข ปนาวุโส, อาพาโธ ทุกฺขเมตํ วุตฺตํ ภควตาฯ อิมินาปิ โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา สุขํ นิพฺพานํฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป.… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ ตสฺส เจ, อาวุโส, ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต วิตกฺกสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ, สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ

เสยฺยถาปิ, อาวุโส, สุขิโน ทุกฺขํ อุปฺปชฺเชยฺย ยาวเทว อาพาธาย; เอวเมวสฺส เต วิตกฺกสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ ฯ สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ โย โข ปนาวุโส, อาพาโธ ทุกฺขเมตํ วุตฺตํ ภควตาฯ อิมินาปิ โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา สุขํ นิพฺพานํฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ ปีติยา จ วิราคา…เป.… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ ตสฺส เจ, อาวุโส, ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต ปีติสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ, สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ เสยฺยถาปิ , อาวุโส, สุขิโน ทุกฺขํ อุปฺปชฺเชยฺย ยาวเทว อาพาธาย; เอวเมวสฺส เต ปีติสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติฯ สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ โย โข ปนาวุโส, อาพาโธ ทุกฺขเมตํ วุตฺตํ ภควตาฯ อิมินาปิ โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา สุขํ นิพฺพานํฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ สุขสฺส จ ปหานา…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ ตสฺส เจ, อาวุโส, ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต อุเปกฺขาสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ, สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ เสยฺยถาปิ, อาวุโส, สุขิโน ทุกฺขํ อุปฺปชฺเชยฺย ยาวเทว อาพาธาย; เอวเมวสฺส เต อุเปกฺขาสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติฯ สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ โย โข ปนาวุโส, อาพาโธ ทุกฺขเมตํ วุตฺตํ ภควตาฯ อิมินาปิ โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา สุขํ นิพฺพานํฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา อนนฺโต อากาโสติ อากาสานญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ ตสฺส เจ, อาวุโส, ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต รูปสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ, สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ เสยฺยถาปิ, อาวุโส, สุขิโน ทุกฺขํ อุปฺปชฺเชยฺย ยาวเทว อาพาธาย; เอวเมวสฺส เต รูปสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ ฯ สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ โย โข ปนาวุโส, อาพาโธ ทุกฺขเมตํ วุตฺตํ ภควตาฯ อิมินาปิ โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา สุขํ นิพฺพานํฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อนนฺตํ วิญฺญาณนฺติ วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ

ตสฺส เจ , อาวุโส, ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต อากาสานญฺจายตนสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ, สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ เสยฺยถาปิ, อาวุโส, สุขิโน ทุกฺขํ อุปฺปชฺเชยฺย ยาวเทว อาพาธาย; เอวเมวสฺส เต อากาสานญฺจายตนสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติฯ สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ โย โข ปนาวุโส, อาพาโธ ทุกฺขเมตํ วุตฺตํ ภควตาฯ อิมินาปิ โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา สุขํ นิพฺพานํฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ สพฺพโส วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม, นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ ตสฺส เจ, อาวุโส, ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต วิญฺญาณญฺจายตนสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ, สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ เสยฺยถาปิ, อาวุโส, สุขิโน ทุกฺขํ อุปฺปชฺเชยฺย ยาวเทว อาพาธาย; เอวเมวสฺส เต วิญฺญาณญฺจายตนสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติฯ สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ โย โข ปนาวุโส, อาพาโธ ทุกฺขเมตํ วุตฺตํ ภควตาฯ อิมินาปิ โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา สุขํ นิพฺพานํฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ ตสฺส เจ, อาวุโส, ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต อากิญฺจญฺญายตนสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ, สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ เสยฺยถาปิ, อาวุโส, สุขิโน ทุกฺขํ อุปฺปชฺเชยฺย ยาวเทว อาพาธาย; เอวเมวสฺส เต อากิญฺจญฺญายตนสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติฯ สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ โย โข ปนาวุโส, อาพาโธ ทุกฺขเมตํ วุตฺตํ ภควตาฯ อิมินาปิ โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา สุขํ นิพฺพานํฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติฯ อิมินาปิ โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา สุขํ นิพฺพาน’’นฺติฯ ตติยํฯ

4. คาวีอุปมาสุตฺตํ

[35] ‘‘เสยฺยถาปิ , ภิกฺขเว, คาวี ปพฺพเตยฺยา พาลา อพฺยตฺตา อเขตฺตญฺญู อกุสลา วิสเม ปพฺพเต จริตุํฯ ตสฺสา เอวมสฺส – ‘ยํนูนาหํ อคตปุพฺพญฺเจว ทิสํ คจฺเฉยฺยํ, อขาทิตปุพฺพานิ จ ติณานิ ขาเทยฺยํ, อปีตปุพฺพานิ จ ปานียานิ ปิเวยฺย’นฺติฯ สา ปุริมํ ปาทํ น สุปฺปติฏฺฐิตํ ปติฏฺฐาเปตฺวา ปจฺฉิมํ ปาทํ อุทฺธเรยฺยฯ สา น เจว อคตปุพฺพํ ทิสํ คจฺเฉยฺย, น จ อขาทิตปุพฺพานิ ติณานิ ขาเทยฺย, น จ อปีตปุพฺพานิ ปานียานิ ปิเวยฺย; ยสฺมิํ จสฺสา ปเทเส ฐิตาย เอวมสฺส – ‘ยํนูนาหํ อคตปุพฺพญฺเจว ทิสํ คจฺเฉยฺยํ, อขาทิตปุพฺพานิ จ ติณานิ ขาเทยฺยํ, อปีตปุพฺพานิ จ ปานียานิ ปิเวยฺย’นฺติ ตญฺจ ปเทสํ น โสตฺถินา ปจฺจาคจฺเฉยฺยฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ตถา หิ สา, ภิกฺขเว, คาวี ปพฺพเตยฺยา พาลา อพฺยตฺตา อเขตฺตญฺญู อกุสลา วิสเม ปพฺพเต จริตุํฯ เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ พาโล อพฺยตฺโต อเขตฺตญฺญู อกุสโล วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ; โส ตํ นิมิตฺตํ น อาเสวติ น ภาเวติ น พหุลีกโรติ น สฺวาธิฏฺฐิตํ อธิฏฺฐาติฯ

‘‘ตสฺส เอวํ โหติ – ‘ยํนูนาหํ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺย’นฺติฯ โส น สกฺโกติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป.… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหริตุํฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘ยํนูนาหํ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺย’นฺติฯ โส น สกฺโกติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหริตุํฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ‘ภิกฺขุ อุภโต ภฏฺโฐ อุภโต ปริหีโน, เสยฺยถาปิ สา คาวี ปพฺพเตยฺยา พาลา อพฺยตฺตา อเขตฺตญฺญู อกุสลา วิสเม ปพฺพเต จริตุํ’’’ฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, คาวี ปพฺพเตยฺยา ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เขตฺตญฺญู กุสลา วิสเม ปพฺพเต จริตุํฯ ตสฺสา เอวมสฺส – ‘ยํนูนาหํ อคตปุพฺพญฺเจว ทิสํ คจฺเฉยฺยํ, อขาทิตปุพฺพานิ จ ติณานิ ขาเทยฺยํ, อปีตปุพฺพานิ จ ปานียานิ ปิเวยฺย’นฺติฯ สา ปุริมํ ปาทํ สุปฺปติฏฺฐิตํ ปติฏฺฐาเปตฺวา ปจฺฉิมํ ปาทํ อุทฺธเรยฺยฯ